εφεύρεση

Επινόηση (δημιουργία) ενός αντικειμένου, που δεν υπήρχε στη φύση και το οποίο είναι κατάλληλο για να ικανοποιήσει καθορισμένες ανθρώπινες ανάγκες. Η ε. διαφέρει συνεπώς από την ανακάλυψη, η οποία, αντίθετα, είναι η αναγνώριση και η πιθανή χρησιμοποίηση ενός πράγματος ή μιας ιδιότητας που προϋπήρχαν. Η διαφορά μεταξύ ε. και ανακάλυψης, η οποία από άποψη εννοιών φαίνεται ξεκάθαρα, στην πράξη είναι πολύ λιγότερο ευκρινής, γιατί σε πολλές περιπτώσεις μερικές ανακαλύψεις ενσωματώνονται σε μια ε. Στην ιστορία της τεχνικής και επιστημονικής εξέλιξης της ανθρωπότητας ανακαλύψεις και ε. συνδέονται στενά, αν και σε παλαιότερες εποχές υπήρχε μια υπεροχή των πρώτων, ενώ στους νεότερους χρόνους η σχέση αυτή άρχισε να αντιστρέφεται, με υπεροχή του αριθμού των ε. έναντι των ανακαλύψεων. Η επέκταση των γνώσεων για τη φύση και το περιβάλλον, στο οποίο ζούσαν διαδοχικά οι γενεές, στηρίχτηκε αρχικά κυρίως στις ανακαλύψεις: ανακαλύψεις πως τα φυτά είναι κατάλληλα για τροφή, ανακαλύψεις των συνηθειών των ζώων, τα οποία ο άνθρωπος είτε κυνηγούσε είτε εξημέρωνε, ανακαλύψεις των εναλλαγών των εποχών και τ0ων φαινομένων που τις ακολουθούν· ακόμα και η χρήση της ράβδου για να βγάζουν ρίζες και για να χτυπούν, η χρήση των δερμάτων για ενδύματα, δεν μπορούν να θεωρηθούν ε. Η ανακάλυψη στην ευκολία με την οποία σχίζονται ορισμένοι λίθοι (για παράδειγμα πυρίτης) άνοιξε τον δρόμο στην ε. των διαφόρων τεχνικών μεθόδων για την επεξεργασία τους και στην ε. των διαφοροποιημένων εργαλείων, τα οποία προορίζονται ειδικά για καθορισμένες χρήσεις. Η ανακάλυψη των ιδιοτήτων της φωτιάς να δίνει φως και θερμότητα δεν είχε μεγάλη σημασία για τη μετέπειτα πρόοδο της ανθρωπότητας έως την εποχή που εφευρέθηκαν τα μέσα για να την υποτάξουν. Ανάλογα, η ε. του ιστίου έκανε δυνατή την πρακτική εφαρμογή της ανακάλυψης της ενέργειας του ανέμου, ενώ αργότερα ο υδραυλικός τροχός έκανε δυνατή τη χρησιμοποίηση της ενέργειας των υδάτινων ρευμάτων. Η παραγωγή αγγείων –η πρώτη ε. που αφορούσε την παραγωγή ενός υλικού το οποίο δεν υπάρχει στη φύση– προήλθε πιθανότατα από την τυχαία παρατήρηση ότι η άργιλος, όταν ψηθεί στη φωτιά, μετατρέπεται σε ένα σκληρό και αδιάλυτο υλικό. Αρκετά πιο σύνθετες υπήρξαν συνολικά οι ανακαλύψεις και οι ε. οι οποίες οδήγησαν τον άνθρωπο στην κατεργασία και στη χρήση των μετάλλων. Τελείως διαφορετική υπήρξε η διαδικασία της αφαίρεσης και επινόησης που υπήρξε η βάση της ε. του τροχού. Από τους κυλίνδρους, που χρησιμοποιήθηκαν πριν από χιλιετίες, έως τον τροχό με τον άξονα, υπάρχει μια σαφής διακοπή της συνέχειας, η οποία δίνει πιθανότατα το μέτρο της ατομικής εφευρετικής προσπάθειας. Για να συναντήσουμε μια περίοδο με εφευρετική άνθηση που να μπορεί να συγκριθεί ως προς τη σημασία της με τη νεολιθική περίοδο (αγγειοπλαστική, ιστίο, τροχός, μεταλλουργία, για να μην αναφέρουμε τη γεωργία και την κτηνοτροφία), πρέπει να φτάσουμε στη σύγχρονη εποχή, αν και δεν παραγνωρίζεται η σημασία των ε. κατά την κλασική εποχή και τον Μεσαίωνα, που υπήρξαν οι πρόδρομοι των σύγχρονων. Τυπική για τη σύγχρονη εποχή, ως προς τον τρόπο που έγινε και τις συνέπειες που είχε, είναι η ε. της ατμομηχανής. Μακρινή ρίζα της υπήρξε η ανακάλυψη της ελαστικής δύναμης του ατμού, η οποία έγινεασφαλώς στην κλασική εποχή και πιθανόν ακόμα νωρίτερα. Η πραγματοποίησή της όμως προέκυψε από πολυάριθμες θεωρητικές και πειραματικές έρευνες και από τις προόδους της μεταλλουργίας και της μηχανικής που πραγματοποιήθηκαν από το τέλος του Μεσαίωνα και μετά. Ο Βατ (βλ. λ.), στον οποίο αποδίδεται η πρώτη πρακτικά εφαρμοσμένη ατμομηχανή, χρησιμοποίησε ως βάση στις εργασίες του τις προσπάθειες και τα επιτεύγματα πλήθους μελετητών και πειραματιστών από τον Παπέν μέχρι τον Σαβερί και τον Νιουκόμεν. Στις εργασίες των προδρόμων του ο Βατ προσέθεσε την αποφασιστική ε., τον χωριστό συμπυκνωτή· διαδοχικές τελειοποιήσεις που έγιναν στη συνέχεια έκαναν τη μηχανή αποδοτικότερη και ασφαλέστερη. Η ανάλυση του έργου του Βατ επιτρέπει να προσδιορίσουμε ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων ε., όπως είναι η ύπαρξη μιας κοινωνικής κληρονομιάς θεωρητικών και τεχνικών γνώσεων, οι οποίες κάνουν δυνατές τις μεταγενέστερες προόδους και την πρακτική τους εφαρμογή. Επίσης, η σταθερή επιμονή του εφευρέτη στη μελέτη του για τη λύση προβλήματος αλλά και η ύπαρξη μιας τεχνικής αρκετά προοδευμένης για να μεταφερθούν στην πράξη οι ιδέες του. Είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι ο Βατ, όταν ήταν νέος, είχε την ευκαιρία να εξετάσει κριτικά τις ατμομηχανές του καιρού του. Επίσης, όταν ήταν μηχανικός στο εργοστάσιο του πανεπιστημίου της Γλασκόβης, ανέλαβε να επισκευάσει μια ατμομηχανή του Νιουκόμεν (1763) που ήταν το καλύτερο τεχνικό προϊόν της εποχής του. Χρειάστηκαν στον Βατ δύο χρόνια σκέψεων, συμβουλίων με επιστήμονες και πειραμάτων για να υπερνικήσει τα μειονεκτήματα της μηχανής του Νιουκόμεν, με τη χρήση του χωριστού συμπυκνωτή, και πρέπει να φτάσουμε στο 1769 για να μπορέσει η μηχανή του Βατ να λειτουργήσει με πλήρες φορτίο. Είναι επίσης ευνόητο ότι οι τεχνικές τελειοποιήσεις στη βαριά βιομηχανία υπήρξαν απαραίτητη προϋπόθεση γιατί επέτρεψαν την κατασκευή των κυλίνδρων σημαντικής ακρίβειας, τους οποίους απαιτούσε η μηχανή του Βατ. Η στοιχειώδης εξέταση της ιστορίας των ε. μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι, αντίθετα με τις ανακαλύψεις, η ε. δεν είναι ποτέ τυχαίο γεγονός· προϋποθέτει πάντοτε μια κληρονομιά γνώσεων –έστω και σχετικά μικρή στην περίπτωση των παλαιότερων εποχών– και μια έμμονη προσήλωση στον σκοπό της λύσης ενός προβλήματος. Ένα άλλο γεγονός μεγάλης σημασίας είναι η βαθμιαία αντιστροφή της σχέσης της εμπειρικής τέχνης προς τη θεωρία που παρατηρείται κατά την εξέλιξη της ιστορίας των ε. Για χιλιετίες και μέχρι τα τελευταία χρόνια, στη γέννηση των ε. παρατηρείται ότι οι πρακτικές προσπάθειες, αν και ήταν συχνά ακατάστατες, είχαν την υπεροχή απέναντι στους θεωρητικούς συλλογισμούς. Από τον 19ο αι., όμως, η θεωρία καταλαμβάνει όλο και σημαντικότερη θέση στην ιστορία των ε. Ο Βατ δεν μπορούσε να βοηθηθεί από τη γνώση των νόμων της θερμοδυναμικής, οι οποίοι ήταν άγνωστοι στον καιρό του, για τη σχεδίαση της μηχανής του (αντίθετα, μπορούμε, κατά κάποιον τρόπο, να θεωρήσουμε ότι τη θερμοδυναμική τη γέννησε η μελέτη της ατμομηχανής). Ο Αμπέρ όμως για να εφεύρει τον ηλεκτρομαγνήτη στηρίχτηκε στις θεωρητικές μελέτες του, ενώ και ο Φρενέλ εφηύρε τον ομώνυμο φάρο με βάση τις θεωρητικές μελέτες του πάνω στη διάδοση του φωτός. Κατά τη διάρκεια του 19ου αι. και ακόμα περισσότερο κατά τον 20ό αι., οι επιστημονικές θεωρίες –οι οποίες κατά μία έννοια, εφόσον πρόκειται για ελεύθερες πνευματικές δημιουργίες, είναι ε.– παρέχουν μια ολοένα ασφαλέστερη βάση στις εργασίες του εφευρέτη και οι επιστημονικές δημοσιεύσεις τού εξασφαλίζουν τη γνώση για τα όσα έχουν επιτύχει άλλοι ερευνητές σε αυτό τον τομέα. Αυτό δεν μειώνει τη σημασία του δημιουργικού έργου του εφευρέτη αλλά κάνει εμφανέστερο τον δεσμό του με τη συσσωρευμένη γνώση της ανθρωπότητας. Τέλος, ακόμα και η σχέση των ανακαλύψεων προς τις ε. έχει μεταβληθεί. Στο παρελθόν οι ανακαλύψεις προηγούνταν συνήθως από τις ε. και τις καθιστούσαν δυνατές, ενώ σήμερα πολλές ανακαλύψεις είναι δυνατές μόνο χάρη σε νέες ε. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι παρατηρήσεις στηρίζονται σε φαινόμενα που απαιτούν τελειοποιημένα μέσα έρευνας για να ανακαλυφθούν και να μελετηθούν. Δίκαιο. Το νομικό καθεστώς των ε. διέπεται θεμελιωδώς, στην Ελλάδα, από τον νόμο περί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ο νόμος παρέχει στη Διοίκηση το δικαίωμα να απονέμει δίπλωμα σε όποιον κάνει πρώτος τη δήλωση, και ορίζεται ρητά ότι δήλωση μπορούν να κάνουν και οι μισθωτοί ή οι συνέταιροι βιομηχανικών ή εμπορικών επιχειρήσεων για τις ε. τις οποίες πραγματοποιούν κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Η χορήγηση του διπλώματος παρέχει στον κάτοχο αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης της ε. για μια εικοσαετία. Έκπτωση του δικαιώματος προβλέπεται σε περίπτωση παραίτησης, μη πληρωμής του ετήσιου τέλους, καθυστέρησης της εκμετάλλευσης για μια τριετία. Κατά την απονομή του διπλώματος δεν ερευνάται η πλήρωση ή όχι των ουσιαστικών προϋποθέσεων αλλά ούτε και παρέχεται εγγύηση από το κράτος, ως προς την αξία της ε. Παρέχεται ωστόσο το δικαίωμα σε κάθε πρόσωπο που έχει έννομο συμφέρον να ζητήσει από τα τακτικά δικαστήρια την ακύρωση του διπλώματος όχι μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν συντρέχουν τα στοιχεία της ε. σύμφωνα με τον νόμο αλλά και όταν ο κάτοχος του διπλώματος παρέλειψε εντελώς ή ανέφερε, κατά τρόπο ανακριβή, μέρος του μυστικού της ε. ή ακόμα όταν το ουσιαστικό περιεχόμενο της δήλωσης είναι συρραφή ιδεών κλπ. που οφείλονται σε τρίτο πρόσωπο και χρησιμοποιούνται χωρίς τη συγκατάθεσή του. Για να μην παραμένουν ανεκμετάλλευτες οι ε., ο νόμος παρέχει δικαίωμα εκμετάλλευσης της ε., τρία έτη μετά τη δήλωση, σε άλλα πρόσωπα, των οποίων οι ε. δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν χωρίς την αρχική ε. Ανάλογα δικαιώματα δίνονται και στον αρχικό εφευρέτη ως προς μεταγενέστερες ε. Αναγνωρίζεται επίσης από τον νόμο η μεταβίβαση της αξίωσης απονομής διπλώματος στους κληρονόμους ή και σε άλλα πρόσωπα, με τη σύμβαση κλπ. Επίσης προβλέπεται η ευχέρεια παραχώρησης της εκμετάλλευσης σε τρίτους· γίνεται μάλιστα υποχρεωτική, με ορισμένους όρους, η παραχώρηση αυτή, όταν η ε. κηρυχτεί δημόσιας ωφέλειας. Ειδικές διατάξεις ισχύουν όσον αφορά τις ε. που ενδιαφέρουν την εθνική άμυνα. Όλες οι μεταβιβάσεις, οι άδειες εκμετάλλευσης κλπ. μεταγράφονται, υποχρεωτικά εντός τριμήνου, σε ειδικό βιβλίο. Οι ε. αποτέλεσαν αντικείμενο διεθνούς προστασίας (σύμβαση του Παρισιού του 1883, για τη βιομηχανική ιδιοκτησία, και μεταγενέστερες τροποποιήσεις: Βρυξέλλες 1900, Ουάσινγκτον 1911, Χάγη 1925, Λονδίνο 1934, Λισαβόνα 1958). Ο δικαιούχος μπορεί ειδικότερα να εξασφαλίσει προστασία από την ημέρα της αρχικής δήλωσης και στα κράτη που έχουν υπογράψει τη σύμβαση, αν προβεί σε σχετική δήλωση μέσα σε δώδεκα μήνες. Μία από τις μεγαλύτερες εφευρέσεις του 19ου αι., η ραπτομηχανή, που επινόησε το 1830 ο Γάλλος Τιμονιέ (Εθνικό Μουσείο Τεχνών και Επαγγελμάτων, Παρίσι). Η εφεύρεση του ηλεκτρονικού υπολογιστή συνέβαλε και στην ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης (φωτ. ΑΠΕ). ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

* * *

η (ΑΜ ἐφεύρεσις, Α και ἐφεύρησις) [εφευρίσκω]

η επινόηση κάποιου νέου πράγματος («εφεύρεση τής τυπογραφίας»)

νεοελλ.

το ίδιο το επινόημα, το δημιούργημα.